Ca bệnh lâm sàng: Loét dạ dày - thực quản ở heo vỗ béo do ngộ độc pyrrolizidine alkaloid

Mô tả chung về tình huống

Ca bệnh lâm sàng này bắt đầu vào mùa hè năm 2023, gây ảnh hưởng đến nhiều trang trại vỗ béo, chủ yếu tại các khu vực Castilla-Leon và Castilla-La Mancha của Tây Ban Nha.

Hầu hết các ca bệnh đều liên quan đến những con heo có khả năng tiêu thụ thức ăn cao, với tỷ lệ ảnh hưởng cao hơn ở các giống heo lai có nguồn gốc Duroc hoặc Iberia.

Điều đáng chú ý là các ca bệnh lâm sàng này không liên quan đến các trang trại nái cụ thể hoặc các công ty chăn nuôi nhất định.

Triệu chứng lâm sàng và kết quả mổ khám

Vào tháng 9/2023, một số chuồng nuôi vỗ béo bị ảnh hưởng đã được kiểm tra, ghi nhận các triệu chứng lâm sàng và kết quả mổ khám xác heo như sau:

• Heo nhợt nhạt, nằm bệt, uể oải, không sốt
• Tỷ lệ chết rất cao ở giai đoạn cuối của quá trình vỗ béo, từ 70 kg trọng lượng hơi trở lên. Trong một số trường hợp, tỷ lệ chết tăng mạnh, từ 20-30% và thậm chí lên tới 40%.
• Nước tiểu sẫm màu (Video 1).
• Tổn thương gan, vàng da (Ảnh 1 và 2).
• Loét dạ dày – thực quản xuất huyết (Ảnh 3).

Mặc dù ban đầu, các triệu chứng tập trung vào tình trạng loét dạ dày, nhưng sau những lần thăm khám đầu tiên, có vẻ rõ ràng rằng các vết loét này chỉ là hiệu ứng thứ cấp, xuất phát từ một vấn đề chính nghiêm trọng hơn. Tổn thương gan được xem là nguyên nhân quan trọng hơn và nghi ngờ nguyên nhân có thể liên quan đến ngộ độc.

Video 1: Nước tiểu có màu sẫm từ một con heo bị ảnh hưởng.

Tình trạng sức khỏe của đàn heo

Một chẩn đoán phân biệt đã được thực để kiểm tra các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm như PRRS, APP, kiết lỵ heo, viêm hồi tràng và PCV-2. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy vấn đề này liên quan đến các mầm bệnh trên. Hơn 20 trại heo vỗ béo bị ảnh hưởng ở cả hai khu vực được thăm khám. Nhiều trại trong số đó có kết quả âm tính với các bệnh lý kể trên.

Xét nghiệm máu

Máu của những con heo có triệu chứng lâm sàng cho thấy tình trạng thiếu hụt vitamin E, như được trình bày trong Bảng 1. Ngoài ra, tình trạng thiếu máu rõ rệt cũng được phát hiện, điều này là phù hợp với các vết loét dạ dày xuất huyết đã quan sát được.

Bảng 1. Mô tả giá trị vitamin E trong máu của heo bị ảnh hưởng.

Nguyên nhân thiếu hụt vitamin E được loại trừ là do chế độ ăn uống vì các mức vitamin E trong thức ăn được cung cấp cho đàn heo đã được kiểm tra và nằm trong giới hạn bình thường.

Phân tích giải phẫu bệnh

Các phân tích mô bệnh học đã được thực hiện trên các mẫu từ nhiều cơ quan khác nhau như tim, phổi, hạch bạch huyết mạc treo ruột, cơ hoành, cơ thắt lưng, cơ chi, não, lách, gan, thận và hồi tràng được thu thập từ các heo có triệu chứng lâm sàng trong các ca mổ khám. Mặc dù tất cả các cơ quan đều có màu vàng cam nhạt do vàng da, nhưng các tổn thương chính được quan sát thấy ở gan, phù hợp với các đánh giá đại thể ban đầu. Tương tự, phân tích tổn thương vi thể ở mẫu gan cũng đã xác nhận các đánh giá đại thể trước đó.

• Mẫu gan có màu vàng nhạt và mô hình tiểu thùy gan rất rõ rệt.
• Tiểu thùy gan bị thay đổi nghiêm trọng do xẹp xoang gan và sự tích tụ mô sợi trưởng thành rất nhiều ở vùng gian bào, đặc biệt rõ rệt ở vùng quanh tĩnh mạch cửa gan (periportal region).

Số lượng tế bào gan còn lại rất ít và có những thay đổi sau:

• Tăng kích thước bào tương (Megalocytosis): Bào tương của tế bào gan bị phình to đáng kể
• Bào tương có sắc tố dạng hạt hoặc màu vàng cam
• Tăng kích thước nhân (Megalokaryosis): Nhân tế bào gan phình to bất thường.
• Sự hiện diện của thể vùi nhân giả (Pseudoinclusions): Trong nhân xuất hiện các thể vùi bắt màu giống bào tương.
• Giãn rộng tiểu quản mật (Canalicular cholestasis): Các tiểu quản mật bị giãn rộng do tích tụ vật liệu màu vàng cam, biểu hiện tình trạng ứ mật trong tiểu quản.

Quanh vùng tĩnh mạch cửa gan có sự tăng sinh ống mật rất rõ rệt. Xuất hiện các ổ thâm nhiễm tế bào đơn nhân đa ổ, với sự xuất hiện lẻ tẻ của bạch cầu trung tính.

Tóm tắt kết quả chẩn đoán giải phẫu bệnh học như sau:

• Thoái hóa tế bào gan lan tỏa nghiêm trọng, đi kèm với xơ hóa từ vùng quanh tĩnh mạch cửa gan đến trung tâm tiểu thùy, phình đại bào tương, phình đại nhân tế bào và tăng sinh ống mật.
• Bệnh lý mạch vành với các xuất huyết điểm rải rác; đa ổ, mức độ trung bình, có thể liên quan đến tăng amoniac máu.
• Hội chứng não do gan, có khả năng gây ra bởi tổn thương độc tính của amoni trong hệ thần kinh trung ương, xuất phát từ suy giảm chức năng chuyển hóa của gan.

Phân tích độc chất

Nhiều loại độc tố, thuốc trừ sâu, và kim loại nặng đã được phân tích trên các mẫu gan, vì đây là cơ quan đích của tổn thương – nhưng kết quả không nhất quán và không đủ để kết luận nguyên nhân gây ra vấn đề.

Các mẫu nguyên liệu thô và thức ăn hoàn chỉnh được lấy mẫu và kiểm tra kỹ lưỡng để phát hiện sự hiện diện của các loại độc tố nấm mốc (mycotoxins), đặc biệt là aflatoxin và fumonisin. Tuy nhiên, không có bằng chứng rõ ràng về nhiễm độc mycotoxin liên quan đến các ca bệnh lâm sàng được phát hiện.

Các cuộc thảo luận đã được thực hiện với các đồng nghiệp từ các khu vực sản xuất thịt heo lớn khác như Aragon, Catalonia và Murcia. Không có báo cáo về các trường hợp tương tự tại những khu vực này, mặc dù đây là những vùng sản xuất lớn. Tuy nhiên, các khu vực này chủ yếu sử dụng nguyên liệu thức ăn thô từ nhập khẩu.

Giả thuyết ngộ độc vẫn được giữ nguyên và trở thành hướng điều tra chính. Đến tháng 12, quyết định phân tích thức ăn và ngũ cốc được sử dụng để sản xuất các lô thức ăn mà đàn heo đã tiêu thụ vào tháng 9 và tháng 10 đã được đưa ra. Cần lưu ý rằng vấn đề này được quan sát thấy ở các khu vực sản xuất ngũ cốc, nơi mà ngũ cốc nội địa chiếm một phần lớn khẩu phần ăn của heo, khác với các khu vực khác trên bán đảo, nơi việc sử dụng ngũ cốc nội địa hạn chế hơn.

Kết quả phân tích pyrrolizidine alkaloid (PA) đã được thực hiện và cung cấp thông tin quan trọng giúp định hướng chẩn đoán vấn đề:

• Mức PA trong các loại ngũ cốc được sử dụng để sản xuất thức ăn trong các tháng xảy ra vấn đề cho thấy mức cao bất thường, khoảng 12.000 ppb.
• Mức độ PA trong thức ăn hoàn chỉnh được cung cấp cho đàn heo trong giai đoạn xuất hiện triệu chứng được phát hiện ở mức 4.000 ppb, vượt xa ngưỡng an toàn.

Bảng 2. Giá trị trung bình tổng PA trong ngũ cốc và thức ăn liên quan đến các ca bệnh lâm sàng.

Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu (EFSA) quy định mức PA) gây độc khi tiêu thụ trong 6 tháng là 15 µg/kg thể trọng/ngày.

Dựa trên số liệu này, đối với một con heo nặng khoảng 70 kg, mức ngưỡng độc tính là 1050 µg PA/ngày. Với mức tiêu thụ thức ăn 2 kg/ngày, chứa 4000 µg PA/kg thức ăn, tổng lượng PA tiêu thụ hàng ngày là 8000 µg/ngày. Lượng PA tiêu thụ thực tế cao gấp 7,5 lần giới hạn độc tính được EFSA xác định.

Alkaloid pyrrolizidine là gì?

Pyrrolizidine alkaloids (PA) là các độc tố tự nhiên, sản phẩm của quá trình chuyển hóa thứ cấp ở một số loại cỏ dại như Senecio Vulgaris, Crotolaria, Heliotropium, v.v. Nguyên nhân có thể dẫn đến sự hiện diện của PA trong các loại ngũ cốc được sử dụng để sản xuất thức ăn chăn nuôi có thể bắt nguồn từ chất lượng kém của vụ thu hoạch năm 2023, do hạn hán tại khu vực trung tâm đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng ngũ cốc, và có lẽ là do việc sử dụng các loại thuốc diệt cỏ không đủ liều lượng trên các cánh đồng trồng ngũ cốc có thể khiến các loại cỏ dại chứa PA phát triển mạnh, dẫn đến nhiễm PA trong ngũ cốc.

PA có chung một cơ chế gây độc, gây ra nhiều mức độ tổn thương gan tiến triển khác nhau, bao gồm hoại tử tế bào gan vùng trung tâm tiểu thùy (centrolobular hepatocellular necrosis) và bệnh tắc nghẽn tĩnh mạch gan (veno-occlusive disease). Những tác động này giải thích các triệu chứng quan sát được trên thực địa, bao gồm rối loạn chức năng gan và loét dạ dày. Ngoài ra, PA cũng có thể gây độc tính cho phổi.

Nồng độ vitamin E thấp trong máu của những con heo bị ảnh hưởng là dấu hiệu của stress oxy hóa, hậu quả của quá trình thoái hóa gan. Thiếu vitamin E đã được chứng minh có mối liên hệ chặt chẽ với sự phát triển của loét dạ dày.

Các biện pháp đã thực hiện

• Hạn chế sử dụng ngũ cốc nội địa trong tất cả các loại thức ăn chăn nuôi.
• Yêu cầu phân tích thức ăn và ngũ cốc nội địa định kỳ để giám sát sự hiện diện và nồng độ của Pyrrolizidine alkaloids (PA).
• Cung cấp hỗ trợ bằng các sản phẩm bảo vệ gan cho đến khi nguy cơ được loại bỏ, sử dụng các chất hấp phụ độc tố (sequestrants) đã được chứng minh hiệu quả trong việc liên kết và trung hòa các alkaloid này, và các sản phẩm đệm để kiểm soát độ pH dạ dày khi xuất hiện loét dạ dày.

Diễn biến của vấn đề

Sau khi nguyên nhân gốc rễ của vấn đề (pyrrolizidine alkaloids) được chẩn đoán và các biện pháp phòng ngừa tương ứng được thực hiện, kết quả mức PA trong thức ăn và nguyên liệu đã giảm tới 98%, và do đó, các triệu chứng lâm sàng được quan sát trước đó cũng đã dần dần biến mất.

Kết luận

Dựa trên các xét nghiệm và phân tích đã thực hiện, chúng tôi có thể kết luận rằng nguyên nhân chẩn đoán xác định là do nồng độ độc hại của pyrrolizidine alkaloids có nguồn gốc từ một số cánh đồng ngũ cốc thu hoạch tại địa phương. Điều này đã dẫn đến tổn thương gan, giảm nồng độ vitamin E trong máu, và loét dạ dày, dẫn đến cái chết của một lượng lớn heo bị ảnh hưởng.